Mikołaj Kopernik (łac. Nicolaus Copernicus[1], niem. Nikolaus Kopernikus; ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. 24 maja 1543 we Fromborku) – polski astronom, autor dzieła De revolutionibus orbium coelestium[2] przedstawiającego szczegółowo i w naukowo użytecznej formie heliocentryczną wizję Wszechświata. Wprawdzie koncepcja heliocentryzmu pojawiła się już w starożytnej Grecji (jej twórcą był Arystarch z Samos[3]), to jednak dopiero dzieło Kopernika dokonało przełomu i wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim[4].
Od 1497 roku sprawował funkcję kanonika warmińskiego, od 1503 scholastyka wrocławskiego, a od 1511 kanclerza kapituły warmińskiej.
Był wybitnym polihistorem Renesansu, zajmował się między innymi astronomią, matematyką, prawem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią[5][6], był także lekarzem oraz tłumaczem.
-
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu, przy ul. Św. Anny (obecnie ul. Kopernika), w rodzinie kupca Mikołaja i Barbary[7] pochodzącej z rodziny Watzenrode (zm. po 1495).
Ród Koperników pochodził ze śląskiej wsi Koperniki nieopodal Nysy. W XIV wieku członkowie tej rodziny osiedlali się w miastach księstw śląskich (Ząbkowice, Nysa, Wrocław, Zgorzelec), następnie w dużych miastach Polski (Kraków – 1367, Lwów – 1439) i państwa zakonu krzyżackiego (Toruń – 1400). Ojciec astronoma Mikołaj Starszy wywodził się z krakowskiej linii rodziny, która została przyjęta do prawa miejskiego pod koniec XIV w. W źródłach jest po raz pierwszy poświadczony w 1448 r. jako krakowski kupiec hurtownik, prowadzący handel miedzią z Gdańskiem. W czasie wojny trzynastoletniej, w sierpniu 1454, brał udział w negocjacjach finansowych pomiędzy kardynałem Zbigniewem Oleśnickim a miastami pruskimi. Około 1458 przeniósł się do Torunia, gdzie przed 1464 zawarł małżeństwo z Barbarą Watzenrode[8].
Z małżeństwa z Barbarą Mikołaj miał czworo dzieci: Andrzeja, Barbarę, Katarzynę i Mikołaja. Osieroconym po śmierci ojca Mikołajem zaopiekował się brat matki Łukasz Watzenrode, wybrany w 1489 roku na biskupa warmińskiego.
Edukacja i młodość[edytuj]
Mikołaj Kopernik ukończył w 1491 roku naukę w szkole parafialnej przy kościele św. Jana w Toruniu, (w którym to kościele był również ochrzczony). W tej szkole nauczył się łaciny, podstaw matematyki iastronomii. Na przełomie 1491/1492 rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej, wpisując się do metryki jako Nicolaus Nicolai de Thuronia. Czasy jego krakowskich studiów przypadły na okres świetności tzw. krakowskiej szkoły astronomiczno-matematycznej. Był m.in. uczniem astronoma Wojciecha z Brudzewa. Studia ukończył bez uzyskania tytułu magister artium w 1495. W tym też roku został kanonikiem warmińskim, funkcji tej jednak jeszcze wtedy nie objął wobec oporu kapituły warmińskiej.
Dzięki staraniom wuja Łukasza w 1496 roku rozpoczął studia prawnicze w Bolonii, wpisując się w styczniu 1497 do albumu nacji niemieckiej bolońskiego Uniwersytetu Jurystów (ówczesny podział uniwersytetów na nacje nie miał nic wspólnego z segregacją narodową – do nacji niemieckiej zaliczano wówczas m.in. Polaków, Czechów i Węgrów). W Bolonii został bliskim współpracownikiem astronoma Dominika Marii Novary. Pod jego wpływem, ugruntowanym lekturą świeżo wydanego dzieła Epitome in Almagestum Ptolomei Georga von Peurbacha i Regiomontanusa (Wenecja 1496), rozpoczął badanie sprzeczności w teorii ruchu Księżyca, opisanej przez Klaudiusza Ptolemeusza, wynikających z założeń teorii geocentrycznej. 9 marca 1497 przeprowadził w Bolonii obserwację Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Byka, która to obserwacja potwierdziła tylko jego wątpliwości.
20 października 1497 objął przez pełnomocników kanonię warmińską. W roku 1500 odbył wraz z bratem Andrzejem Kopernikiem praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie. Tam obserwował w nocy z 5 na 6 listopada zaćmienie Księżyca. W Wiecznym Mieście dał serię prywatnych wykładów, podważających współczesne mu założenia matematyczne astronomii. W 1501 na krótko powrócił na Warmię, po czym uzyskał zgodę kapituły warmińskiej na rozpoczęcie kolejnych studiów medycznych w Padwie, kontynuując studia prawnicze. Wraz z bratem Andrzejem wkrótce udał się do Włoch.
10 stycznia 1503 do sprawowanych przez siebie funkcji kościelnych przydał jeszcze scholasterię wrocławską św. Krzyża. 31 maja 1503 roku w Ferrarze został doktorem prawa kanonicznego. W Padwie skończył studia medyczne i uzyskał prawo do wykonywania praktyki lekarskiej.
Działalność[edytuj]
Wieża Kopernika we
Fromborku – widok z dziedzińca
Z nominacji kapituły warmińskiej został w 1507 roku osobistym sekretarzem i lekarzem swojego wuja biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode. Odtąd rezydował i mieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Brał udział prawie we wszystkich czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych biskupa. Uczestniczył m.in. w zjazdach stanów Prus Królewskich. W 1507 był obecny na koronacji Zygmunta I Starego w katedrze wawelskiej. W 1509 uczestniczył w sejmie krakowskim.
Wtedy też dał do druku w krakowskiej oficynie Jana Hallera swój przekład prozą na łacinę z greki zbioru 85 wierszy w postaci fikcyjnych listów "obyczajowych, sielskich i erotycznych" bizantyjskiego historyka z VII wieku Teofilakta Symokatty, wydany pod tytułem Theophilacti scolastici Simocati epistolae morales, rurales et amatoriae interpretatione latina z dedykacją swemu wujowi biskupowi warmińskiemu Łukaszowi Watzenrode.
W tym samym roku opracował tzw. komentarzyk pod tytułem Nicolai Copernici de hypothestibus motuum coelestium a se constitutis commentariolus o teoriach ruchu ciał niebieskich, zarys teorii heliocentrycznej i rozpowszechnił go w licznych odpisach. Fragment tego dzieła zamieścił Tycho Brahe w swoim traktacie Astronomiae instauratae progymnasmata, wydanym w Pradze w 1602.
W roku 1510 przeniósł się do Fromborka i sporządził mapę Warmii[9]. Pierwszym utworem poetyckim Kopernika był zamieszczony w epitalamium Jana Dantyszka greckiepigramat z 1512, napisany z okazji ślubu Zygmunta Starego z Barbarą Zápolyą.
W kwietniu 1512 uczestniczył w wyborze nowego biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego. Wraz z kapitułą warmińską podpisał 7 grudnia 1512 tzw. układ w Piotrkowie, który gwarantował kapitule prawo wyboru biskupa. Złożył następnie przysięgę wierności królowi Polski Zygmuntowi I. Na apel Soboru Laterańskiego w 1513 roku opracował i wysyłał doRzymu własny projekt reformy kalendarza. Wówczas też otrzymał od kapituły warmińskiej dom we Fromborku, gdzie w 1514 kupił na własność za 175 grzywien srebra basztę północno-zachodnią w obrębie wewnętrznych murów warowni fromborskiej. Było to miejsce dogodne do obserwacji astronomicznych, a na jej zapleczu zbudował płytę obserwacyjną (pavimentum) i sporządził wzorowane na starożytnych instrumenty astronomiczne (kwadrant, triquetrum i sferę armilarną). We Fromborku przeprowadził około 30 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych. Obserwował m.in. Marsa i Saturna, przeprowadził serię czterech obserwacji Słońca. Odkrył wówczas zmienność mimośrodu Ziemi i ruch apogeum słonecznego względem gwiazd stałych.
W 1516 został wybrany przez kapitułę warmińską administratorem dóbr wspólnych kapitulnych, z siedzibą w Olsztynie. Stąd w latach 1516–1521 zarządzał folwarkami kapituły w komornictwach olsztyńskim imelzackim. W latach 1516–1519 przeprowadził zakrojoną na szeroką skalę akcję kolonizacji opuszczonych łanów we wsiach, będących w posiadaniu kapituły. Świadectwem tego są sporządzone przez niegoregesty Locationes mansorum desertorum. W czasie wojny polsko-krzyżackiej 1519–1521, wobec opuszczenia Warmii przez większość członków kapituły, na barkach Kopernika spoczęło zadanie obrony zamków warmińskich. Wzmocnił wówczas m.in. fortyfikacje zamku olsztyńskiego, tak, że nadciągające w 1521 wojska krzyżackie zrezygnowały z jego oblężenia.
W styczniu 1520 został wydelegowany przez kapitułę do negocjacji z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem Hohenzollernem w sprawie zwrotu zagarniętego przez Krzyżaków Braniewa. W dowód uznania kapituła przyznała Kopernikowi tytuł komisarza Warmii. Do zadań tego urzędu należała odbudowa gospodarcza zniszczonego w czasie wojny dominium warmińskiego. 25 lipca 1521 na Sejmie Stanów Pruskich w Grudziądzu Kopernik wystąpił z napisaną przez siebie mową Querela Capituli contra mgrum Albertum et eius ordinem super iniuriis irrogatis 1521 sub induciis belli (Skarga kapituły na mistrza Albrechta i jego zakon z powodu krzywd wyrządzonych w roku 1521 podczas zawieszenia broni).
W 1517 powstała nieoficjalnie pierwsza wersja traktatu monetarnego zidentyfikowana jako napisana przez Mikołaja Kopernika[10]. W 1519 napisał on drugą wersję traktatu monetarnego, różnie nazywaną, w zależności od tłumaczenia i przekładu, między innymi Traktatem o monetach. Na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu (rozpoczętym 17 marca 1522 roku)[11], wygłosił publicznie traktat omonetach (21 marca)[12]. Kopernik w zwięzły sposób sformułował pięć podstawowych postulatów, współcześnie nazywanych monetarnymi, które zostały wyjaśnione poprzez przykłady, porównania i paralele historyczne. Kopernik opowiadał się między innymi za ścisłą kontrolą liczby mennic działających na obszarze Prus. Myśl ekonomiczna, w dziedzinie określanej obecnie jako polityka pieniężna, została później jeszcze bardziej rozwinięta. W 1528 Kopernik ukończył dzieło tłumaczone jako Sposób bicia monety.
W czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1520–21, na zamku w Olsztynie w dniu 16 listopada 1520 roku własnoręcznie zredagował list do króla Zygmunta Starego prosząc go o pomoc zbrojną przeciwKrzyżakom i zapewniając o wierności pisał, że czynić będzie to, "co przystoi ludziom szlachetnym i uczciwym oraz bez reszty oddanym Waszemu Majestatowi – nawet jeśliby przyszło zginąć". List Kopernika został przejęty przez Krzyżaków i nie dotarł do adresata. Jednakże król inną drogą dowiedział się o zagrożeniu głównej twierdzy w południowej Warmii i w końcu listopada 1520 nadesłał posiłki – stu zbrojnych pod dowództwem Henryka Peryka z Janowic[13].
Współpracował z Bernardem Wapowskim w opracowaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy.
W 1537 został zatwierdzony przez króla jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego.
W latach 1538-39 biskup Jan Dantyszek posądził Mikołaja Kopernika o konkubinat, nakazując mu zwolnić gospodynię, Annę Schilling i przygotowując proces kanoniczny[14].
W Bazylei w 1541 roku wyszło drukiem drugie wydanie Narratio prima, a Mikołaj Kopernik dokonał ostatniej w swym życiu obserwacji astronomicznej (zaćmienia Słońca).
W 1629 Jan Brożek odnalazł i opublikował łaciński poemat Mikołaja Kopernika Septem sidera.
Zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku na skutek wylewu.
Swój bogaty księgozbiór przekazał w testamencie diecezji warmińskiej. Książki te wraz z archiwum biskupów warmińskich i księgozbiorem kapituły warmińskiej[15] w 1626 roku wpadły w ręce Szwedów, którzy splądrowali bibliotekę przy katedrze we Fromborku. Z polecenia Gustawa II Adolfa zbiory te trafiły do biblioteki uniwersyteckiej wUppsali. Dzięki takim kulturalnym aspiracjom Gustawa Adolfa biblioteka w Uppsali posiada najsłynniejsze na świecie kopernikana. Ze szwedzkiego raportu Bibliotheca Copernicana z 1914 roku wynika, że z 46 tomów kopernikańskich z notatkami astronoma 39 znajduje się w bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali, dwa w uppsalskiej bibliotece Obserwatorium Astronomicznego i jeden w Szwedzkiej Bibliotece Narodowej. Obecnie zbiory te są obiektem polsko-szwedzkich projektów naukowych[16].
Kopernikowska wizja wszechświata z
De revolutionibus orbium coelestium
Wkład Kopernika w rozwój nauki[edytuj]
Pierwsze wydanie epokowej pracy De revolutionibus orbium coelestium wydrukowane zostało w Norymberdze[17] w 1543 r. w nakładzie 400–500 egzemplarzy. Egzemplarz pierwszego wydania znajdował się w zbiorach Collegium Hosianum w Braniewie. W 1626 roku dzieło to wraz z innymi łupami trafiło do Szwecji.
Odnalezienie grobu Kopernika i ponowny pogrzeb[edytuj]
Epitafium Kopernika w katedrze fromborskiej
Grób Kopernika w katedrze fromborskiej
Grobu Mikołaja Kopernika poszukiwano kilkakrotnie. Pierwsze takie prace podjęło Warszawskie Towarzystwo Naukowe w 1802 roku, kolejne przeprowadzono w 1909 i 1939. Prawdopodobnie w czasie II wojny światowej poszukiwania prowadzili także Niemcy, a po jej zakończeniu Rosjanie. Wszystkie te próby zakończyły się niepowodzeniem.
Od roku 2004 podejmowane były próby odnalezienia grobu Kopernika w archikatedrze we Fromborku przez zespół prof. Jerzego Gąssowskiego oraz pracowników Instytutu Antropologii i Archeologii Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Zespół opierał się na zmodyfikowanej przez olsztyńskiego historyka – dr Jerzego Sikorskiego[18] teorii niemieckiego badacza dziejów Kopernika – Leopolda Prowego[19], który zwrócił uwagę, że do XVIII wieku obowiązywał zwyczaj oddawania kanonikom pod dożywotnią opiekę poszczególnych ołtarzy w katedrze, pod którymi spoczywali po śmierci. Kopernik był kanonikiem fromborskiej katedry, z dokumentów pisanych wynikało, że jego pieczy powierzono ołtarz Świętego Krzyża. Dlatego pod tym ołtarzem prowadzone były wykopaliska[20]. W 2004 nie udało się odnaleźć szczątków astronoma, lecz podczas poszukiwań odkryto kilka innych grobów z różnych epok. W 2005 roku poszukiwania zaowocowały odnalezieniem trumien i kilku szkieletów. Dokładne wyniki badań potwierdziły, że jeden z niekompletnych szkieletów należał najprawdopodobniej do Kopernika. Świadczy o tym m.in. pozytywny wynik porównania zrekonstruowanego, prawdopodobnego wyglądu twarzy na podstawie odnalezionej czaszki pochowanej osoby (wykonanego przez podinspektora mgr Dariusza Zajdla, eksperta z zakresu antroposkopii kryminalistycznej z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji w Warszawie) z zachowanymi portretami astronoma[21]. Na etapie prowadzonych badań antropometrycznych i dokumentacyjnych wykonano także trójwymiarowe (3D) skanowanie czaszki (wykonane przez antropologa mgr Sebastiana Tyszczuka i Pracownie Pomiaru Przestrzennego 3Database.pl), dokumentacja taka pozwoli między innymi na wykonanie rekonstrukcji twarzy metodą Gierasimowa w oparciu o model czaszki wykonany z tworzywa sztucznego w technice produkcji sterowanej numerycznie. W przypadku potwierdzenia postawionej przez archeologów tezy o odnalezieniu czaszki Mikołaja Kopernika, uzyskano by formę odlewniczą do wykonania naturalistycznego modelu głowy i popiersia Mikołaja Kopernika w chwili śmierci.
Rekonstrukcja twarzy metodą plastyczną (metoda Gierasimowa) stanowić będzie także weryfikację poprawności wcześniej wykonanej zmodyfikowanej rekonstrukcji graficznej. Wiadomo, że w nowej rekonstrukcji Kopernik będzie miał jasne oczy[22].
Metody plastycznej nie można było zastosować bez uzyskania kopii czaszki. Metoda ta polega na oblepianiu czaszki masą plastyczną – zgodnie z morfologią budowy czaszki oraz średnimi grubościami tkanki miękkiej. W metodzie Gierasimowa oblepiona masą plastyczną czaszka stanowi szkielet dla wykonanej rekonstrukcji.
Potwierdzenie autentyczności odnalezionej czaszki początkowo zamierzano uzyskać dzięki zbadaniu DNA[22] biskupa warmińskiego i zarazem wuja astronoma Łukasza Watzenrode, lub innych jego krewnych, jednak miejsca ich pochówków są obecnie nieznane. Ostatecznie, pozytywna identyfikacja szczątków Kopernika stała się możliwa w roku 2008 dzięki należącej do astronoma księdze Stöfflera, ktorą po potopieSzwedzi zabrali a obecnie jest w muzeum w Uppsali. Materiał genetyczny pobrany z kilku włosów znalezionych w księdze w dwóch okazał się identyczny z materiałem genetycznym osoby, której szczątki odnaleziono w katedrze fromborskiej[22][20]. Syn Mikołaj odziedziczył od Barbary Kopernik haplogrupę H[22].
19 lutego 2010 roku, w 537 rocznicę narodzin astronoma IUPAC nazwało pierwiastek 112 copernicium. W tym samym dniu w Bazylice katedralnej św. Janów w Toruniu odbyła się uroczysta msza, podczas której był wystawiony sarkofag z doczesnymi szczątkami Mikołaja Kopernika. Następnie sarkofag został przewieziony do Olsztyna, gdzie do 16 marca wystawiony był na widok publiczny w Bazylice konkatedralnej św. Jakuba, a następnie do 21 maja na Zamku Kapituły Warmińskiej. Stamtąd 21 maja sarkofag został przewieziony do Fromborka, gdzie 22 maja w Bazylice Katedralnej odbyła się ponowna ceremonia pogrzebowa Mikołaja Kopernika. W drodze do Fromborka kondukt z sarkofagiem Kopernika zatrzymał się w miastach z nim związanych – Dobrym Mieście, Lidzbarku Warmińskim, Ornecie, Pieniężnie i Braniewie. Prezentacja szczątków Kopernika otrzymała publiczne wsparcie finansowe – marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki przeznaczył na ten cel 270 000 złotych[23].
Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu na Rynku Staromiejskim
Przypisy
- ↑ w wielu inskrypcjach nazwisko jest uzupełnione o informację o Toruniu Np. na karcie tytułowej De revolutionibus orbium coelestium zapisano Nicolai Copernici Torinensis (1543, zdjęcie). Z kolei na pomniku Kopernika w Toruniu (1853, zdjęcie) oraz na epitafium w katedrze fromborskiej (1735, zdjęcie) widnieje napis Nicolaus Copernicus Thorunensis.
- ↑ Właściwie De revolutionibus – o obrotach. Drugi człon tytułu został dodany pod wpływem zastrzeżeń wysuniętych przez cenzurę kościelną, aby nie podkreślać ruchu obrotowego Ziemi
- ↑ S. T. Joshi: The agnostic reade. Amherst, N.Y.: Prometheus Books, 2007, s. 172-173. ISBN 978-1-59102-533-7.
- ↑ Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, s. 43. ISBN 83-223-1876-6.
- ↑ W XVI w. określenie to oznaczyło naukowca zajmującego się gwiazdami i było synonimem astronoma.
- ↑ Sheila Rabin: Stanford Encyclopedia of Philosophy: Nicolaus Copernicus (ang.). 2005. [dostęp 2 czerwca 2008].
- ↑ Mikołaj Kopernik. [dostęp 2010-12-14].
- ↑ Jerzy Dobrzycki, Leszek Hajdukiewicz: Mikołaj Kopernik. w Polski Słownik Biograficzny Tom IV, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968–1969, ss. 3,4
- ↑ Mikołaj Kopernik. [dostęp 2010-12-14].
- ↑ Por. Tomasz Koźliński, Postulaty monetarne Mikołaja Kopernika a wspólna waluta euro, [w:] T. Koźliński (red.), Współczesne zjawiska w gospodarce, IKND UMK w Toruniu, Toruń 2006, s. 133–156
- ↑ M.Biskup, I.Janosz-Biskupowa: Akta stanów Prus Królewskich. T. 8: 1520–1526. Instytut Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN, 1993, s. 205. [dostęp 2011-03-21].
- ↑ Traktat o monetach Mikołaja Kopernika wygłoszony w Grudziądzu 21 marca 1522 (Tractatus de monetis), dziedzictwo.polska.pl
- ↑ Por. ks. Alojzy Szorc: Mikołaj Kopernik, kanonik warmiński. Olsztyn 1973, s. 34–35
- ↑ Kopernik był z kobietą!. Focus, 2008-10-23. [dostęp 2010-01-03].
- ↑ Księgozbiór kapituły warmińskiej znajdujący się we Fromborku liczył przeszło 2 tysiące woluminów
- ↑ Kwestia zwrotu eksponatów jest tematem drażliwym
- ↑ Drugie wydanie ukazało się w Bazylei w roku 1566
- ↑ Spojrzeć w oczy Kopernikowi. Mowiawieki.pl
- ↑ Jak odkryto grób Kopernika. serwis odkrywcy.pl
- ↑ 20,0 20,1 Mamy Kopernika. Rzeczpospolita, 20 listopada 2008
- ↑ Czy tak wyglądał Mikołaj Kopernik?, Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji
- ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 W. Bogdanowicz, M. Allen, W. Branicki, M. Lembring i inni. Genetic identification of putative remains of the famous astronomer Nicolaus Copernicus. „Proc Natl Acad Sci U S A”. 106 (30), s. 12279-82, Jul 2009.doi:10.1073/pnas.0901848106. PMID 19584252.
- ↑ Trumna Kopernika wędruje przez Warmię. „Nowości”, s. 4, 2010-05-20.
Linki zewnętrzne[edytuj]
.png&filetimestamp=20071214003623)
