Maria Salomea Skłodowska-Curie^[a] (ur. 7 listopada 1867 w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 w Passy) – pochodząca z Polski (zKrólestwa Polskiego części Imperium Rosyjskiego) polsko-francuska uczona, fizyczka, chemiczka, dwukrotna noblistka^[2].

Maria Skłodowska-Curie
Data i miejsce urodzenia	7 listopada 1867 Warszawa, Królestwo Kongresowe
Data i miejsce śmierci	4 lipca 1934 Passy, Francja
Przyczyna śmierci	aplazja szpiku[1]
Zawód	fizyczka, chemiczka
Alma Mater	Sorbona
Małżeństwo	1895–1906: Pierre Curie
Dzieci	Irène Joliot-Curie Ève Curie

Większość życia spędziła we Francji, tam też studiowała (w Polsce w XIX w. kobiety nie mogły studiować, a i we Francji było to rzadkością^[3]), a następnie rozwinęła swoją karierę naukową. Prekursorka nowej gałęzi chemii – radiochemii. Do jej dokonań należą: opracowanie teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch nowych pierwiastków– radu i polonu. Z jej inicjatywy prowadzono także pierwsze badania nad leczeniem raka za pomocą promieniotwórczości. Dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Nobla za osiągnięcia naukowe, po raz pierwszy w roku 1903 z fizyki wraz z mężem i Henrim Becquerelem za badania nad odkrytym przez Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości, po raz drugi w 1911 roku z chemii za wydzielenie czystego radu i badanie właściwości chemicznych pierwiastków promieniotwórczych. Jest jedyną kobietą, która tę nagrodę otrzymała dwukrotnie, a także jedynym uczonym w historii uhonorowanym Nagrodą Nobla w dwóch różnych dziedzinach nauk przyrodniczych^[b]. Jest ona też jedyną kobietą, która spoczęła w paryskim Panteonie w dowód uznania zasług na polu naukowym.

Żona Pierre'a Curie, matka Ève Curie i Irène Joliot-Curie.

Życiorys[edytuj]

Drzewo genealogiczne[edytuj]

Dzieciństwo i młodość w Polsce[edytuj]

Władysław Skłodowski oraz, od lewej, Maria, Bronisława, Helena, 1890

Maria Skłodowska urodziła się jako piąte i ostatnie dziecko w znanej rodzinie nauczycielskiej, wywodzącej się z drobnej szlachty. Jej ojciec, Władysław pochodził z rodziny, która miała prawo do posługiwania się herbem Dołęga, zaś matka z rodziny z herbem Topór^[5]. Dziadek Józef Skłodowski był szanowanym lubelskim pedagogiem. Ojciec Władysław Skłodowski był nauczycielem matematyki i fizykioraz dyrektorem kolejno dwóch warszawskich gimnazjów męskich, zmuszony przez władze carskie prowadził również w domu stancję dla chłopców. Matka Bronisława Boguska, była przełożoną warszawskiej pensji dla dziewcząt z dobrych domów. Oboje rodzice wychowywali swoje dzieci w duchu głębokiego patriotyzmu. Rodzeństwem Marii byli: Zofia (1861–1876), Józef (1863–1937) – znany warszawski lekarz, Bronisława (1865–1939) – lekarka i działaczka społeczna i Helena (1866–1961) – nauczycielka. Kiedy Maria miała 9 lat, najstarsza siostra Zofia zmarła na tyfus. Z kolei dwa lata później, gdy Maria miała 11 lat zmarła jej matka, która od lat chorowała nagruźlicę. Ojciec był ateistą, matka zaś głęboko wierzącą katoliczką. Po śmierci siostry i matki, Maria również została ateistką^[6]. Według innych źródeł była agnostyczką^[7].

Gdy Maria miała 10 lat rozpoczęła naukę na pensji dla dziewcząt, którą wcześniej prowadziła jej matka. Następnie kształciła się w III Żeńskim Gimnazjum Rządowym, które ukończyła w 1883 roku ze złotym medalem. Kolejny rok spędziła na wsi u ziemiańskiej rodziny jej ojca, gdzie regenerowała siły fizyczne i psychiczne po bolesnych przeżyciach związanych ze śmiercią matki i siostry. Po powrocie do Warszawy udzielała korepetycji z matematyki, fizyki, języków obcych (znała polski, rosyjski, niemiecki, angielski, francuski)^[8]. W Warszawie Maria poznała Bronisławę Piasecką – nauczycielkę, którą przepełniały idee pozytywizmu. Pod jej wpływem Maria wraz z siostrami – Bronią i Helą wstąpiły na Uniwersytet Latający. Był to czas, kiedy młode Skłodowskie poznały wybitnych profesorów, którzy przekazali im zakazaną przez władzę wiedzę.

Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie przy ul. Freta 16 w Warszawie, miejsce urodzenia Marii Skłodowskiej

Zafascynowane nauką, Maria i Bronia zawarły umowę, w myśl, której najpierw na studiado Paryża wyjedzie starsza z nich, a młodsza będzie pracować w kraju na jej utrzymanie. Po zakończonych studiach we Francji, Bronia miałaby utrzymywać Marię^[9]. W związku z tym została guwernantką najpierw w prawniczej rodzinie z Krakowa, a następnie u ziemiańskiej rodziny Żorawskich, mieszkających w majątku ziemskim w Szczukach. Tam Maria uczyła dwie córki Żorawskich, a w wolnych chwilach, za zgodą Żorawskiego uczyła wiejskie dzieci czytania, pisania i liczenia; działalność ta była zabroniona i bardzo surowo karana przez carskie władze.

W Szczukach Maria poznała syna Żorawskich, Kazimierza, wtedy młodego studenta matematyki. Młodzi zakochali się w sobie i dość szybko zaręczyli. Rodzice Kazimierza jednak stanowczo odrzucili pomysł ślubu ich syna z ubogą guwernantką, a sam Kazimierz nie potrafił się im przeciwstawić. Upokorzona Maria pracowała w Szczukach jeszcze piętnaście miesięcy. Żyjąc nadzieją na małżeństwo, raz jeszcze spotkała się z Kazimierzem w Zakopanem w 1891 roku. Jednak potwierdziło ono tylko obawy Marii, że do małżeństwa nie dojdzie. Ostatecznie zerwała znajomość z młodym Żorawskim^[10]. W 1889 roku upokorzona i odtrącona Maria, po czterech latach żalu, bólu, samotności i ciężkiej pracy powróciła do Warszawy. Tutaj zaczęła uzupełniać swoją wiedzę z chemii i fizyki w laboratoriach Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy Krakowskim Przedmieściu. Pomagał jej cioteczny brat Józef Boguski, były asystent Dymitra Mendelejewa oraz chemik Napoleon Milicer, były współpracownik Roberta Bunsena. To właśnie ci uczeni nauczyli młodą Skłodowską analizy chemicznej, którą później mogła wykorzystać przy pracach umożliwiających jej wyizolowanie radu i polonu.

Na początku 1890 roku, zgodnie z wcześniejszą umową, Bronisława, która kilka miesięcy wcześniej poślubiła Kazimierza Dłuskiego (także lekarza), zaprosiła ją do swojego paryskiego mieszkania, oferując pełne utrzymanie. Maria jeszcze przez rok się wahała, dokształcała, udzielała korepetycji, aż na początku 1891 roku zdecydowała się wyjechać do Paryża^[11].

Studia na Sorbonie i Pierre Curie[edytuj]

Karta tytułowa pracy doktorskiej Marii Skłodowskiej-Curie z 1903

Maria Skłodowska rozpoczęła naukę na Sorbonie w listopadzie 1891 roku. Jako przedmiot studiów wybrała matematykę i fizykę. Jejnauczycielami akademickimi byli Paul Appel, Henri Poincaré oraz Gabriel Lippmann – wybitni uczeni o światowej sławie. Życie i czas w Paryżu Maria dzieliła pomiędzy naukę i grę w amatorskim teatrze. To właśnie w czasie studiów podczas jednego z przedstawień pt. „Polska, która kruszy kajdany” poznała i zaprzyjaźniła się z 7 lat starszym pianistą – Janem Ignacym Paderewskim!^[12]. 28 lipca 1893 roku otrzymała licencjat z fizyki z pierwszą lokatą, a rok później licencjat z matematyki z drugą lokatą.

Po ukończonych studiach, Gabriel Lippmann pomógł Marii otrzymać stypendium naukowe nad badaniami naukowymi związanymi z magnetycznymi właściwościami różnych rodzajów stali. W tym samym czasie Maria poznała u prof. Józefa Wierusza-Kowalskiego skromnego naukowca – Pierre'a Curie^[13]. Był on o osiem lat starszy od Marii, był wspólnie z bratem Jacques'm odkrywcą piezoelektryczności, autorem „prawa Curie” i zasady symetrii, konstruktorem piezokwarcu i „wagi Curie”^[14]. Maria i Pierre szybko znaleźli wspólne tematy do rozmów. 26 lipca1895 roku Maria Skłodowska i Pierre Curie zawarli cywilny związek małżeński bez obrączek i księdza. Podczas ceremonii towarzyszyła im tylko najbliższa rodzina i kilku przyjaciół. W podróż poślubną pojechali na rowerach – prezencie ślubnym od jednego z przyjaciół^[15].

Odkrycie polonu i radu^[16][edytuj]

Pierre Curie

W 1896 roku Henri Becquerel (1852–1908), fizyk francuski, rozpoczął badania nad solami uranu (siarczanem(VI) potasu-uranylu K₂[UO₂(SO₄)₂](H₂O)₂), które wykazują silną fosforescencję. 2 marca 1896 roku na posiedzeniuAkademii Nauk ogłosił, że minerał zawierający uran emituje nowe, nieznane promieniowanie bez uprzedniego naświetlania. Becquerel przeprowadził kilka doświadczeń, na podstawie których stwierdził m.in. że uran i jego związki chemiczne w stanie krystalicznym, rozpuszczone czy też stopione samorzutnie emitują promieniowanie, które zaczernia kliszę fotograficzną, jonizuje powietrze i przenika przez nieprzezroczyste ciała. Ponadto stwierdził (błędnie), że promieniowanie uranowe jest zbliżone właściwości do zwykłego światła i podobnie jak ono ulega odbiciu, załamaniu i polaryzacji. Z końcem roku 1897 Maria Skłodowska-Curie poszukując tematu do rozprawy w celu uzyskania stopnia doktora podjęła pierwsze badania naukowe z promieniami Becquerela^[17].

W tym samym roku, 12 września przyszła na świat pierwsza córka Marii i Pierre'a – Irène, późniejsza laureatka Nagrody Nobla z chemii (była drugą kobietą wyróżnioną tą nagrodą z chemii).

Maria podejmując prace naukowe nad promieniowaniem odkrytym przez Becquerela zastosowała przede wszystkim zamiast kliszy fotograficznej używanej przez uczonego bardzo czuły elektrometr. Dzięki tej modyfikacji stwierdziła, że natężenie promieni Becquerela zależy od zawartości uranu w próbce i jest do niej proporcjonalne. To spostrzeżenie umożliwiło jej wyciągniecie słusznego wniosku, że jest ono właściwością atomową uranu. Kolejnym osiągnięciem Marii było udowodnienie, że poza uranem także tor emituje promieniowanie^[18]. Następnie Maria Curie dowiodła, że emisja promieniowania niektórychminerałów zawierających uran (blenda smolista, chalkolit czy autunit) jest znaczne silniejsza niż wynikałoby to z zawartości uranu w ich składzie. Ponieważ znała skład chemiczny chalkolitu [Cu(UO₂)₂(PO₄)₂·(8–12)H₂O] stwierdziła, że tylko uran jest pierwiastkiem promieniotwórczym w tym minerale. Wysunęła, więc słuszną hipotezę, że minerał ten musi zawierać domieszkę nowego, nieznanego pierwiastka chemicznego. Maria otrzymała w laboratorium chalkolit i udowodniła tym samym, że syntetyczny chalkolit emituje słabsze promieniowanie. Był to dowód eksperymentalny na istnienie nowego pierwiastka chemicznego. Do badań Marii dołączył Pierre Curie. Małżonkowie Curie opracowali metodę wskaźników promieniotwórczych, dzięki czemu określili zdolność promieniowania nowego pierwiastka. Za pomocą przemian chemicznych otrzymali nowy, nieznany dotądpierwiastek chemiczny. 18 lipca 1898 roku przedstawili dzieło naukowe, w którym donosili o odkryciu polonu (symbol Po, liczba atomowa 84), pierwiastka nazwanego na cześć Polski. Na kolejny sukces małżonkowie Curie nie musieli zbyt długo czekać. 26 grudnia 1898 roku wspólnie z Gustawem Bémontem donieśli o odkryciu kolejnego pierwiastka chemicznego – radu (symbol Ra, liczba atomowa 88).

Małżonkowie Curie zbadali promieniowanie emitowane przez rad i polon, stwierdzając m.in., że związki promieniotwórcze świecą, sole radu wydzielają ciepło, zabarwiają porcelanę i szkło, promieniowanie przechodzi przez powietrze i pewne ciała, że może przekształcić tlen cząsteczkowy (O₂) w ozon (O₃). Pierre Curie poddał swoje ramię kilkugodzinnemu działaniu radu, a powstałą trudno gojącą się ranę obserwował i opisał. Za swoje prace małżonkowie Curie zostali wyróżnieni licznymi nagrodami m.in. Plante, Lacaze, Gegner, Osiris, Medalem Davy. W 1903 roku Maria przedstawiła tezy swojej rozprawy doktorskiej pt. „Badanie ciał radioaktywnych”^[19]. W sierpniu tego roku urodziła drugą córkę, która zmarła po porodzie^[20].

W roku 1903 Maria i Pierre Curie otrzymali wspólnie z Becquerelem Nagrodą Nobla z fizyki. 6 grudnia 1904 roku Maria urodziła trzecią córkę, Ewę – przyszłą biografkę matki, pianistkę i działaczkę pokojową.

Śmierć Pierre'a Curie[edytuj]

W czwartek, 19 kwietnia 1906 roku Pierre Curie wracając z zebrania Stowarzyszenia Profesorów Wydziałów Nauk Ścisłych zginął potrącony przez konny wóz ciężarowy; miał wtedy 47 lat. Zrozpaczona Maria przez rok prowadziła tzw. „Dziennik żałobny”, w którym opisywała ból, żal i pustkę, jaka jej pozostała po śmierci ukochanego męża, przyjaciela, towarzysza^[21]. W maju 1906 roku, 38 letnia Maria dostała katedrę fizyki po mężu. Pierwszy wykład prowadziła 5 listopada 1906 roku. Została tym samym pierwszą kobietąprofesorem na paryskiej Sorbonie.

Druga Nagroda Nobla i skandal z Paulem Langevinem[edytuj]

Maria Skłodowska-Curie wśród największych uczonych początku XX wieku podczas I konferencji Solvayowskiej w Brukseli w 1911 r. (m.in. Wien, Einstein,Maurice de Broglie – brat Louisa de Broglie, Nernst, Planck,Poincaré, Rutherford); pierwszy z prawej: Paul Langevin; drugi z prawej: Albert Einstein

Po śmierci Pierre'a Maria oddała się całkowicie pracy: otrzymała rad w stanie metalicznym, opracowała i udoskonaliła metody izolowania i otrzymywania nowych substancji, podała definicję międzynarodowego wzorca radu. Brała także czynny udział w konferencjach i spotkaniach międzynarodowych m.in. w konferencji Solvaya. Wspólnie z grupą przyjaciół stworzyła szkołę, gdzie dzieci uczono w nowatorski sposób (w laboratoriach, muzeach, teatrach). W 1911 roku Maria zgłosiła swoją kandydaturę do Francuskiej Akademii Nauk, niestety przepadła w głosowaniu. Warto w tym miejscu podkreślić, że Maria była laureatką Nagrody Nobla, trzykrotną laureatką Akademii Nauk w Paryżu, posiadała doktoraty honorowe uniwersytetów m.in. w Edynburgu, Genewie, Manchesterze, była członkiem Akademii Nauk w Petersburgu, Bolonii, Pradze, członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie. Przezwyciężyły jednak seksistowska postawa wobec kobiet, ksenofobiczna postawa wobec cudzoziemców^[22]. Pierwszą kobietę członkowie Akademii Nauk przyjęli ponad pół wieku później, w 1962 roku. Była nią Marguerite Perey, doktorantka Marii Skłodowskiej-Curie.

Wkrótce po porażce w Akademii ujawniony został romans Marii Skłodowskiej-Curie z fizykiem francuskim Paulem Langevinem, który trwał około roku, w latach 1910–1911. Langevin był żonaty i porzucił swoją rodzinę^[23]. Maria Skłodowska-Curie w oczach prasy, zwłaszcza brukowej, była osobą rozbijającą rodzinę Langevinów, w dodatku była od Paula o 4 lata starsza, a poza tym była cudzoziemką. Michel Langevin, wnuk Paula, ożenił się wiele lat później z Hélène Joliot, wnuczką Marii Skłodowskiej-Curie. Oboje byli, podobnie jak ich rodzice i dziadkowie, naukowcami (w ich przypadku – fizykami nuklearnymi). Hélène Langevin-Joliot jest obecnie emerytowaną dyrektorką badań w Centre national de la recherche scientifique w Paryżu.

Jako że Maria była zdeklarowaną niewierzącą i pochodziła z Polski, która dla większości Francuzów była utożsamiana z bliżej nieokreślonym terytorium pod berłem rosyjskiegocara, gdzie znaczny procent ludności stanowili Żydzi – snuto przypuszczenia, że jest Żydówką (co w tamtych czasach było w ksenofobicznych kręgach Francji uważane za mocno podejrzane – nie ucichły bowiem jeszcze resentymenty, które kilkanaście lat wcześniej doprowadziły do sprawy Dreyfusa), pomimo że w rzeczywistości pochodziła ze szlacheckiego polskiego rodu Dołęga-Skłodowskich, a w dzieciństwie została ochrzczona w wierze katolickiej. Domniemania paryskich brukowców oparte były na tym, że Maria Skłodowska-Curie nosiła po babce drugie imię Salomea, które w Polsce było popularnym imieniem chrześcijańskim, zaś we Francji kojarzyło się z Salomé, używanym przez Żydówki.

7 listopada 1911 roku Szwedzka Akademia Nauk przyznała Marii drugą, tym razem samodzielną Nagrodę Nobla z chemii. Została pierwszym człowiekiem wyróżnionym tą Nagrodą dwukrotnie i pierwszą kobietą laureatką Nagrody w dziedzinie chemii.

Instytut Radowy[edytuj]

Dyplom Nagrody Nobla z 1911 roku

Po otrzymaniu drugiej Nagrody Nobla, Maria przekonała rząd Francji do przeznaczenia środków na budowę prywatnego Instytutu Radowego – Institut du Radium (obecnie Institut Curie), który został wzniesiony w 1914 r. i w którym prowadzono badania z zakresu chemii, fizyki i medycyny. Instytut ten stał się kuźnią noblistów – wyszło z niego jeszcze czworo laureatów nagrody Nobla, w tym córka Marii Skłodowskiej-Curie, Irène, i zięć Frédéric Joliot-Curie. W Instytucie prowadzono podstawowe prace i badania nad promieniotwórczością i radioizotopami^[24].

I wojna światowa[edytuj]

Gdy 1 sierpnia 1914 roku wybuchła I wojna światowa, siedemnastoletnia Irène i dziesięcioletnia Ève przebywały z dala od Paryża i matki. Były na wakacjach w l’Arcouest pod opieką przyjaciół Marii. Maria Skłodowska-Curie pozostała w Paryżu by strzec Instytutu Radowego oraz próbki radu. Rząd ogłosił, że rad znajdujący się w Instytucie Radowym stanowi dobro narodowe i należy go ochronić. Uczona wywiozła rad na czas wojny do Bordeaux^[25]. Maria nie mogąc służyć Polsce, postanowiła służyć Francji. Zebrała aparaty rentgenowskie z paryskich pracowni i zorganizowała specjalne samochody z aparaturą tzw. „małe Curie”, były to pionierskie działania badań lekarskich, diagnostyki zdrowia^[26]. Dzięki jej pracy i wytrwałości można było wykonywać zdjęcia rentgenowskie w polowych warunkach, bardzo często w pobliżu ostrzału. Marii towarzyszyła Irène, która razem z matką szkoliła techników radiologów. Ta działalność obu pań Curie uratowała wielu żołnierzy od pewnej śmierci.

Czasy powojenne[edytuj]

W maju 1921, dzięki amerykańskiej dziennikarce Marii Meloney (nazywanej przez przyjaciół Missy), Maria wraz z córkami wyruszyła w podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie dzięki zbiórce pieniędzy wśród polonii amerykańskiej oraz amerykańskich milionerów otrzymała pieniądze na zakup grama radu do Instytutu Radowego. Oprócz wymarzonego grama radu Maria dostała dodatkową gotówkę na wyposażenie laboratorium. Kluczyk do szkatułki z cennym radem wręczył Marii Prezydent USA Warren Harding^[27].

W 1926 roku Irène poślubiła Frédérica Joliot. Małżeństwo Joliot-Curie dokonało w 1934 roku wielkiego odkrycia – sztucznej radioaktywności, za co w 1935 roku otrzymali Nagrodę Nobla z chemii. Pod koniec lat dwudziestych zdrowie Marii Skłodowskiej-Curie zaczęło się coraz bardziej pogarszać. Maria zaczęła tracić słuch i wzrok^[28]. W 1929 roku Maria Meloney zaprosiła Marię Curie jeszcze raz do Stanów Zjednoczonych. Tym razem za zebrane pieniądze Maria kupiła gram radu dla Instytutu Radowego w Warszawie (obecnieCentrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie). Kluczyk do szkatułki z radem wręczył tym razem Prezydent USA Herbert Hoover^[29]. Maria przekazała bezcenny dar swojej siostrze Bronisławie. Szpital został otwarty przez obie siostry w maju 1932 roku. W 1934 roku Maria zaczęła czuć się coraz gorzej: miała wysoką temperaturę, pojawiły się dreszcze. Lekarze zdiagnozowali grypę, później gruźlicze zmiany w płucach. Zaproponowali wyjazd do sanatorium. Maria wraz z córką Ewą jako pielęgniarką wyjechała do sanatorium Sancellemoz w Passy. Tam na miejscu lekarze znaleźli prawdziwą przyczynę osłabienia Marii – złośliwą anemię, (miała także chorobę popromienną) (wywołaną przez promieniowanie jonizujące) o przebiegu piorunującym. Maria Skłodowska-Curie zmarła tam 4 lipca 1934 roku. Pogrzeb odbył się 6 lipca 1934 roku w gronie rodziny i najbliższych przyjaciół. Maria spoczęła obok Pierre'a na cmentarzu w Sceaux. 20 kwietnia 1995 roku szczątki Marii i Pierre'a Curie zostały przeniesione doPanteonu w Paryżu.

Ciekawostki[edytuj]

• Maria Skłodowska-Curie była pierwszą kobietą laureatką Nagrody Nobla z fizyki, pierwszą z chemii, pierwszą i jedyną wyróżnioną w dwóch różnych dyscyplinach naukowych;
• Maria Skłodowska-Curie jako jedna z pierwszych kobiet zrobiła prawo jazdy i zdobyła Rysy, była jedną z pierwszych studentek na Sorbonie i pierwszą kobietą profesorem tej uczelni;
• Maria Skłodowska-Curie z wykształcenia była fizykiem i matematykiem, nie miała stricte wykształcenia chemicznego, uzyskała je de facto przez pracę badawczą;
• Maria Skłodowska-Curie lubiła sport zwłaszcza pływanie i jazdę na rowerze;
• Maria Skłodowska-Curie do końca życia zawsze liczyła po polsku;
• Dbała by jej córki miały zawsze opiekunkę z Polski. Maria Skłodowska-Curie uczyła Irenę i Ewę języka polskiego. Obie córki Marii Skłodowskiej-Curie najlepiej mówiły w gwarze góralskiej, gdyż często przebywały na wakacjach w Zakopanem u wujostwa Dłuskich;
• Podczas pierwszej wojny światowej wspierała finansowo Francuskie Siły Zbrojne, robiła także żołnierzom skarpety na drutach;
• Podczas obrony dysertacji doktorskiej była zdecydowanie większym specjalistą z zakresu promieniotwórczości niż egzaminujący ją profesorowie;
• Wyniki swoich prac publikowała niemal jednocześnie po francusku i polsku;
• Nie odkryła promieniotwórczości, ale dokładnie zbadała to zjawisko i nadała mu nazwę (fr. radioactivité);
• Do 1933 roku była jedyną kobietą uczestniczącą w Konferencji Solvay (w 1933 roku dołączyły do niej Irène Joliot-Curie i austriacka fizyczka Lise Meitner)
• Maria Skłodowska-Curie jest autorką kilku książek, m.in. „Promieniotwórczości”, „Radiologii i wojny”, „Autobiografii”, „Wspomnień o Piotrze Curie”;
• Przesącze po wyizolowaniu polonu i radu małżonkowie Curie przekazali André Debierne, który odkrył w nich jeszcze jeden pierwiastek – aktyn;

Wyróżnienia i nagrody[edytuj]

Maria Skłodowska-Curie odznaczona została Orderem Narodowym Legii Honoru. Uhonorowana została również doktoratami honorowymi:

• Politechniki Lwowskiej – 1912,
• Uniwersytetu Poznańskiego – 1922,
• Uniwersytetu Jagiellońskiego – 1924,
• Politechniki Warszawskiej – 1926.

Upamiętnienie[edytuj]

Memorabilia

(1/6)▶

Pomnik Marii Curie-Skłodowskiej w Warszawie w parku u zbiegu ulicyWawelskiej i ulicy Marii Skłodowskiej-Curie

 

• Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie przy ul. Freta 16. Zostało otwarte w stulecie urodzin noblistki w (1967).
• W 1995 Maria Skłodowska-Curie została pierwszą kobietą pochowaną pod kopułą Panteonu w Paryżu w uznaniu jej zasług.
• 3 grudnia 2010 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę w sprawie ustanowienia roku 2011 Rokiem Marii Skłodowskiej-Curie^[30].

Filmy o życiu uczonej[edytuj]

Do tej pory powstało kilka filmów biograficznych o Marii Skłodowskiej-Curie:

• Curie-Skłodowska (ang. Madame Curie) – amerykański film z 1943 r. w reżyserii Mervyna LeRoya. W rolę Marii Skłodowskiej wcieliła się Greer Garson^[31][32]. Obraz powstał na podstawie książki Ève Cure "Maria Curie".
• Maria Skłodowska-Curie podtytuł W stulecie wielkiej uczonej – film biograficzny w reżyserii Stanisława Grabowskiego z 1977 r.. Stworzono go w związku z setną rocznicą urodzin Marii Curie w dniu 7 listopada 1967^[33][34].
• Marie Curie – miniserial telewizycjny w reżyserii Johna Glenistera z 1977 r. Rolę Marii Curie odegrała Jane Lapotaire^[35][36].
• Maria Curie – biograficzny miniserial telewizyjny z 1990 r. w reżyserii Michela Boisronda. Rolę Marii Curie odegrała Marie-Christine Barrault^[37].
• Maria – film biograficzny w reżyserii Krzysztofa Szmagiera z 1998 r.. Powstał on z inicjatywy Komitetu Obchodów 100-lecia Odkrycia Polonu i Radu^[38].
• Maria Skłodowska-Curie – film biograficzny w reżyserii Bohdana Rączkowskiego z 2004 roku^[39].
• Maria – film dokumentalno-fabularyzowany w reżyserii Alicji Albrecht z roku 2011^[40]. W roli Marii Skłodowskiej-Curie Joanna Szczepkowska. Film zawiera wspomnienia wnuczki uczonej – Heleny Langevin-Joliot, wypowiedzi jej polskich i francuskich biografów, zdjęcia i krótkie archiwalne fragmenty filmowe. Znaczną część stanowią nastrojowe sceny fabularyzowane, ilustrowane listami i wspomnieniami uczonej.

Filmy inne[edytuj]

• Młody Einstein (ang. Young Einstein) – w komedii Yahoo Seriousa z 1988 r. w postać Marii Skłodowskiej-Curie (zupełnie oderwaną od prawdy historycznej, choć rzeczywiście spotkali się) wcieliła się Odile Le Clezio.

Sztuki teatralne[edytuj]

• Promieniowanie – sztuka napisana przez Kazimierza Brauna^[41].
• Radiation – a passion of Marie Curie – sztuka amerykańskiego aktora i reżysera Alana Aldy^[42].

Patronat szkół[edytuj]

Maria Skłodowska-Curie jest patronką wielu placówek naukowych i edukacyjnych w Polsce i we Francji. Między innymi:

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

 Z tym tematem związana jest kategoria: Polskie licea ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie.

Pomniki, monety oraz banknoty okolicznościowe i inne[edytuj]

  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Maria Skłodowska-Curie w sztuce

• W 1989 r. w Polsce wydano banknot o nominale 20 000 zł (PLZ) z podobizną Marii Skłodowskiej-Curie.
• 25 listopada 2011 r. Narodowy Bank Polski wydał banknot kolekcjonerski o nominale 20 zł (PLN) dla uczczenia setnej rocznicy przyznania Nagrody Nobla Marii Skłodowskiej-Curie w dziedzinie chemii^[43].
• 26 maja 2011 roku otwarto w Warszawie ścieżkę edukacyjną poświęconą uczonej^[44]
• Popiersie Marii Skłodowskiej-Curie stoi w Parku im. Henryka Jordana w Krakowie (IV.8).

• 

  Symboliczny grób uczonej Marii Skłodowskiej-Curie w grobowcu rodzinnym na Starych Powązkach w Warszawie

 
• 

  Symboliczny grób uczonej Marii Skłodowskiej-Curie w grobowcu rodzinnym na Starych Powązkach w Warszawie

 
• 

  Symboliczny grób uczonej Marii Skłodowskiej-Curie w grobowcu rodzinnym na Starych Powązkach w Warszawie

   

   

  Uwagi

  1. ↑ Maria Skłodowska-Curie podpisywała się w różny sposób. Jako: Marie Curie, Madame Curie, Marie Curie-Sklodowska, Marie Sklodowska-Curie, Madame Pierre Curie. Na dyplomie Nagrody Nobla z 1903 roku widnieje podpis Marie Curie, zaś z 1911 Marie Sklodowska Curie. W Polsce prawidłowo podaje się najpierw nazwisko panieńskie, a następnie męża stąd Maria Skłodowska-Curie. We Francji zwyczaj jest odwrotny, dlatego Maria Curie–Skłodowska (w podobny sposób podpisywała się jej córka Irene Joliot-Curie a nie Curie-Joliot).
  2. ↑ Dwie nagrody Nobla dostali też: Linus Pauling, ale jedną pokojową i jedną z chemii; John Bardeen – dwukrotnie z fizyki, Frederick Sanger – dwukrotnie z chemii.

  Przypisy

  1. ↑ Sławomir Zagórski, Marek Krzysztof Janiak: Istniejemy także dzięki promieniowaniu (pol.). Gazeta Wyborcza, 2011-08-12. [dostęp 2011-08-12].
  2. ↑ nobelprize.org
  3. ↑ We Francji, pierwszą kobietą, która otrzymała dyplom uniwersytecki była Julie Daubié (1824-1874), w 1861 roku (zob. Armelle Le Bras-Chopard, Janine Mossuz-Lavau, Les femmes et la politique, L'Harmattan, 1997, s. 27). Polska jako kraj będący w XIX wieku pod zaborami zależała w tej kwestii od decyzji poszczególnych zaborców lub od niezależnych inicjatyw społecznych. I tak, w 1868 roku w Krakowie otworzono Wyższe Kursy dla Kobiet, jednak pierwsze pełnoprawne studentki mogły zapisać się na Uniwersytet Jagielloński dopiero w 1894 roku (Kazimiera Bujwidowa przeprowadziła w okresie poprzedzającym to wydarzenie akcję wysyłania podań przez chcące się uczyć kobiety). Warszawski Uniwersytet Latający działający od 1885 roku był od początku otwarty dla kobiet. Na Uniwersytecie Warszawskim kobiety mogły studiować dopiero od 1915 roku (zob. Małgorzata Fuszara, "Kobiety wobec uniwersyteckiej edukacji. Wypisy z historii i kilka uwag na temat współczesności", uniGENDER 1/2006 (2)). Zob. też Jan Hulewicz, Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków, 1939.
  4. ↑ Janusz Kędracki: Znalazł grób babki podwójnej noblistki. Gazeta.pl Kielce, 2010-07-23. [dostęp 2012-02-05].
  5. ↑ Małgorzata Sobieszczak-Marciniak: Maria Skłodowska-Curie, Kobieta wyprzedzająca epokę. str. 12; Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. fot. 1 i 2
  6. ↑ Ève Curie: Maria Curie. str. 40.
  7. ↑ Robert William Reid: Marie Curie. London: Collins, 1974, s. 19. ISBN 0-00-211539-5. Cytat: Unusually at such an early age, she became what T. H. Huxley had just invented a word for: agnostic.. 
  8. ↑ Ève Curie: Maria Curie. str. 72.
  9. ↑ Ève Curie: Maria Curie. str. 69-71.
  10. ↑ Françoise Giroud, Maria Skłodowska-Curie, str. 34; Denis Brian, Rodzina Curie, str. 38-39.
  11. ↑ Ève Curie: Maria Curie. str. 95-98.
  12. ↑ Giroud, op. cit., str. 42
  13. ↑ Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. str. 21-22; Giroud, op. cit., str. 48-49.
  14. ↑ Giroud, op. cit., str. 52-53/
  15. ↑ Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. str. 21-23.
  16. ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski: Promieniotwórczość odkrywana na raty. Wiedza i Życie 4/1998.
  17. ↑ Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. str. 27.
  18. ↑ Równocześnie z Marią, ale niezależnie od niej odkrycia tego dokonał także niemiecki uczonyGerhardt Carl Schmidt (1865–1949). Opublikował to odkrycie dwa miesiące przed Marią.
  19. ↑ Giroud, op. cit., str. 109-110.
  20. ↑ Giroud, op. cit., str. 114.
  21. ↑ Susan Quinn, Życie Marii Curie, str. 327-351.
  22. ↑ Józef Hurwic, Maria Skłodowska-Curie i promieniotwórczość, str. 75-77.
  23. ↑ Quinn, op. cit., str. 419-472.
  24. ↑ Giroud, op. cit., str. 194; Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie.str. 41; Małgorzata Sobieszczak-Marciniak: Maria Skłodowska-Curie, Kobieta wyprzedzająca epokę. str. 108-123.
  25. ↑ Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. str. 44; Giroud, op. cit., str. 197-198.
  26. ↑ Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. str. 46-49.
  27. ↑ Giroud, op. cit., str. 219-236.
  28. ↑ Giroud, op. cit., str. 245.
  29. ↑ Giroud, op. cit., str. 252-255.
  30. ↑ Komunikaty – MNiSW
  31. ↑ Madame Curie (1943)
  32. ↑ Filmweb.pl
  33. ↑ filmpolski.pl: W STULECIE WIELKIEJ UCZONEJ
  34. ↑ filmpolski.pl: MARIA SKŁODOWSKA-CURIE (Grabowski Stanisław)
  35. ↑ "Marie Curie" (1977)
  36. ↑ Filmweb.pl
  37. ↑ filmpolski.pl: MARIE CURIE. UNE FEMME HONORABLE
  38. ↑ filmpolski.pl: MARIA
  39. ↑ filmpolski.pl: MARIA SKŁODOWSKA-CURIE (Rączkowski Bohdan)
  40. ↑ filmpolski.pl: MARIA (2011)
  41. ↑ Kazimierz Braun – Pełna baza wiedzy na tematy związane z teatrem – magazyn – Culture.pl
  42. ↑ World Science Festival | Opening Night Gala
  43. ↑ Banknoty i monety 100 rocznica przyznania Nagrody Nobla Marii Skłodowskiej-Curie.
  44. ↑ Alicja Rupinska: Uroczystość otwarcia ścieżki Edukacyjnej Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Towarzystwo Marii Skłodowskiej-Curie – w Hołdzie. [dostęp 2011-07-13].

  Bibliografia[edytuj]

  • Ève Curie: Maria Curie. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12302-8. 
  • Françoise Giroud: Maria Skłodowska-Curie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. ISBN 83-06-01328-X.  (cykl: Biografie Sławnych Ludzi)
  • Helena Bobińska: Maria Skłodowska-Curie. Czytelnik, Warszawa 1965
  • Denis Brian: Rodzina Curie. Warszawa: "Amber", 2006. ISBN 83-241-2450-0. 
  • Susan Quinn: Życie Marii Curie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1997. ISBN 83-7180-003-7. 
  • Barbara Goldsmith: Geniusz i obsesja : wewnętrzny świat Marii Curie. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-573-9. 
  • Maria Skłodowska-Curie: Autobiografia i wspomnienia o Piotrze Curie. Dom Wydawniczo-Promocyjny GAL, Warszawa 2004, ISBN 978-83-921882-8-5.
  • Eugenie Cotton: Rodzina Curie i promieniotwórczość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1965.
  • Józef Hurwic: Maria Skłodowska-Curie i promieniotwórczość, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Sobkowskiej, Warszawa 2008, ISBN 83-88287-58-3.
  • Olgierd Wołczek: Maria Skłodowska-Curie, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1975.
  • Laurent Lemire: Maria Skłodowska-Curie, Świat Książki, Warszawa 2003, ISBN 83-7311-494-7.
  • Jan Piskurewicz: Między nauką a polityką. Maria Skłodowska-Curie w laboratorium i w Lidze Narodów, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej–Curie, Lublin 2007, ISBN 978-83-227-2755-3.
  • Krystyna Kabzińska, Małgorzata H. Malewicz, Jan Piskurewicz, Jerzy Róziewicz: Korespondencja polska Marii Skłodowskiej-Curie. 1881–1934, Instytut Historii Nauki PAN, Polskie Towarzystwo Chemiczne, Warszawa 1994, ISBN 83-86062-10-X.
  • Jan Piskurewicz: Korespondencja Marii Skłodowskiej-Curie z uczonymi z Europy Środkowej i Wschodniej. 1904–1934, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej Curie, Lublin 1998, ISBN 83-227-1241-3.
  • Gilette Ziegler: Korespondencja Marii Skłodowskiej-Curie z córką Ireną. 1905–1934 wybór, PIW, Warszawa 1978.
  • Maria Curie i córki, Listy, Wydawnictwo Dolnośląskie , Wrocław 2011, ISBN 978-83-245-9110-7.
  • Małgorzata Sobieszczak-Marciniak, Maria Skłodowska-Curie, Kobieta wyprzedzająca epokę, MULTICO, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7763-113-3.
  • Maria Skłodowska-Curie. Fotobiografia, Studio Emka , Warszawa 2011, ISBN 978-83-62304-36-3.

  Linki zewnętrzne[edytuj]

  • Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
  • Maria Skłodowska-Curie na stronie Komitetu Noblowskiego (ang.)
  • Biografia Marii Skłodowskiej-Curie Encyklopedia Britannica (ang.)
  • Marie Curie and the Science of Radioactivity. w American Institute of Physics (ang.)
  • Le Musée Curie w Paryżu (ang. • fr.)
  • Prace Marii Skłodowskiej-Curie dostępne w Sieci (Katalog HINT)
  • Wiki-książka Maria Skłodowska-Curie w Wikipedii